Na północ od środkowodunajskiej kultury pól popielnicowych ukształtował się w środkowym okresie epoki brązu duży zespół kulturowy określany mianem kultury łużyckiej. Przyznać trzeba, ze określenie kultura łużycka /wprowadzone w II połowie ubiegłego stulecia dla cmentarzysk ciałopalnych z terenu Łużyc/ ma dotąd różne znaczenie wśród archeologów z poszczególnych krajów. Najszerszy zasięg pojęcia kultura łużycka został przyjęty w polskiej literaturze archeologicznej. Uważa się tu, ze kultura łużycka obejmowała w epoce brązu /a także we wczesnej epoce żelaza cała niemal terytorium dorzecza Wisły i Odry oraz przyległe od zachodu i południowego zachodu tereny lezące w dorzeczu Łaby a także przylegające od południa skrawki dorzecza środkowego Dunaju. Wielu badaczy czechosłowackich czy niemieckich używa pojęcia kultura łużycka w odniesieniu do znacznie bardziej zawężonego terytorium i czasokresu. Obserwuje się jednak coraz bardziej powszechne przyjmowanie polskiego punktu widzenia na tę sprawę.W polskiej literaturze archeologicznej przyjmuje się, ze kultura łużycka obejmowała - począwszy od III okresu epoki brązu po wczesną epokę żelaza włącznie - w zasadzie całość ziem polskich lezących w dorzeczu Odry i Wisły, północno-wschodnią i północną część Czech, Saksonię z Łużycami, wschodnią część, Turyngii i znaczną część Brandenburgii - lezące w dorzeczu górnej i środkowej Łaby. W kierunku wschodnim zasięg kultury łużyckiej nieznacznie tylko wykracza poza granice Polski i obejmuje zachodnią część Wołynia. Natomiast na południe od Karpat kulturę łużycką stwierdza się w północno-zachodniej i środkowej Słowacji oraz na terenie północnych i środkowych Moraw. Na całym tak rozległym i poważnie zróżnicowanym geograficznie terytorium, w środkowym, młodszym i najmłodszym okresie epoki brązu roz¬wijały się różne grupy lokalne, nieraz dość poważnie różniące się od siebie. Wedle dawniejszych koncepcji, kultura łużycka miała ukształtować się na jednym terytorium, które określano mianem kolebki tej kultury. Następnie na drodze migracji ludności kultura ta miała rozprzestrzenić się stopniowo na cały określony powyżej obszar. Za terytorium macierzyste /kolebkę/ dla kultury łużyckiej uważano tereny Łużyc, części Saksonii, Śląska i Wielkopolski. Tutaj na podłożu kultury przedłużyckiej miała uformować się najstarsza faza Kultury łużyckiej w III okresie epoki brązu. Pogląd ten ulegał stopniowym przemianom. Zwrócono uwagę /K. Jażdżewski/, że na powstanie kultury łużyckiej obok kultury przedłużyckiej pewien wpływ miała także kultura trzciniecka. Stopniowo coraz bardziej zwracano uwagę na znaczenie wpływów kultury trzcinieckiej w procesie formowania się kultury łużyckiej. A. Gardawski wprowadził pojęcia zachodniej kultury łużyckiej, która miała ukształtować się na podłożu kultury przedłużyckiej i wschodniej kultury łużyckiej, powstałej na podłożu kultury trzcinieckiej. Obecnie trudno jest mówić o powstaniu kultury łużyckiej jako jednej całości czy nawet dwóch jej odmian. W obrębie kultury łużyckiej w szerokim tego słowa znaczeniu możemy wyróżnić cały szereg grup, na których powstanie złożył się cały zestaw czynników i które bynajmniej nie formowały się równocześnie. Proces kształtowania się poszczególnych grup włączanych tradycyjnie w obręb kultury łużyckiej rozpoczął się jeszcze u schyłku II okresu epoki brązu", trwał przez cały III okres aż do początków IV okresu tej epoki. Proces ten nastąpił najwcześniej w południowej części kultury łużyckiej, w obrębie grupy śląskiej, sasko-łużyckiej i słowackiej. Podobnie jak w innych kulturach typu pól popielnicowych, proces ten polegał na przekształcaniu się kul¬tury w typie "mogiłowym” lub na wschodzie kultury trzcinieckiej w kulturę typu "pól popielnicowych". Zmiany zachodziły zarówno w gospodarce, trybie życia ludności, w kulturze materialnej, jak i w wierzeniach, zwyczajach pogrzebowych, czy też zapewne w strukturze społecznej. W materiale archeologicznym najlepiej uchwytne są zmia¬ny zachodzące w obrządku pogrzebowym. Formowanie się nowych grup kul¬tury łużyckiej wiąże się zwykle z pojawieniem się płaskich cmentarzysk ciałopalnych. Na niektórych jednak terenach zmiany w dziedzinie obrządku pogrzebowego nie zostały powszechnie przyjęte i w niektórych gru¬pach można stwierdzić stosunkowo długie przeżywanie się tradycji mogiłowo-przedłużyckich. Będą to albo występujące obok grobów płaskich groby kurhanowe z pochówkami ciałopalnymi /Saksonia, Łużyce, Pomorze, Słowacja/, albo współwystępujące ze sobą na cmentarzyskach groby ciałopalne i szkieletowe /Górny Śląsk i zachodnia Małopolska/. Wedle dawniejszych koncepcji, kultura łużycka miała ukształtować się na jednym terytorium, które określano mianem kolebki tej kultury. Następnie na drodze migracji ludności kultura ta miała rozprzestrzenić się stopniowo na cały określony powyżej obszar. Za terytorium macierzyste /kolebkę/ dla kultury łużyckiej uważano tereny Łużyc, części Saksonii, Śląska i Wielkopolski. Tutaj na podłożu kultury przedłużyckiej miała uformować się najstarsza faza Kultury łużyckiej w III okresie epoki brązu. Pogląd ten ulegał stopniowym przemianom. Zwrócono uwagę /K. Jażdżewski/, że na powstanie kultury łużyckiej obok kultury przedłużyckiej pewien wpływ miała także kultura trzciniecka. Stopniowo coraz bardziej zwracano uwagę na znaczenie wpływów kultury trzcinieckiej w procesie formowania się kultury łużyckiej. A. Gardawski wprowadził pojęcia zachodniej kultury łużyckiej, która miała ukształtować się na podłożu kultury przedłużyckiej i wschodniej kultury łużyckiej, powstałej na podłożu kultury trzcinieckiej.

Lista wpisów